Demanding a seat at the table

Blogger Grace Stelk

Mijn moeder zegt altijd: Alle goede dingen bestaan uit drie. En dat werd ook op 14 september in Amsterdam bewezen, toen drie Surinaams-Nederlandse vrouwen -heldinnen- met elkaar in gesprek gingen…

Het gesprek vindt plaats in WOW Amsterdam. Een hostel in Bos en Lommer dat ook een platform biedt aan kunstenaars. Van 29 juni tot en met 14 oktober (2017) vinden we hier het community art project van kunstenares en cultureel activist Patricia Kaersenhout: Guess who’s coming to dinner too? Met dit project worden 36 vrouwen met Afrikaanse roots -‘heldinnen van verzet’ – geëerd.

Onderdeel van dit project is dat er naast een expositie ook verschillende gerelateerde activiteiten worden georganiseerd waaronder diners en filmvertoningen. Op donderdag 14 september echter geen filmvertoning, maar een gesprek tussen twee Surinaams-Nederlandse heldinnen: Prof. Dr. Ph. Philomena Essed en Prof. Dr. Gloria Wekker. Twee grootheden, zwaargewichten, intellectuelen op het gebied van onder andere genderstudies, sociale ongelijkheid en discriminatie.

Vanavond voelt bijzonder. Ondanks de regen is de opkomst groot. Ik weet niet precies waar het gesprek over zal gaan, maar het maakt me eigenlijk ook niet veel uit. Wanneer je zou horen van een gezamenlijk concert van Micheal Jackson en Whitney Houston zou het je ook niet uitmaken of ze hun hits zouden zingen of het Wilhelmus; je weet dat je gaat genieten.

De moderator opent de avond. Het begint stroef. Hortend en stotend werkt zij zich door de introductie van beide grootheden, met hier en daar wat irrelevante opmerkingen over onder andere haar multifocus glazen. Het schuurt, het frustreert, en het irriteert het publiek. Ook na de introductie wordt het er niet veel beter op. De moderator lijkt niet veel af te weten van de achtergrond van beide dames óf de thema’s waar zij zich mee bezig houden. Rechts van mij worden veelvuldig en verontwaardigd hoofden geschud, achter me wordt gegniffeld van ongeloof en mijn buurvrouw links van mij vraagt retorisch: ‘Dit is toch gênant?’

Spreken we het ongenoegen uit of laten we het toe (met als gevolg dat we niet de avond krijgen waar we zo op hoopten)? Na zo’n 25 minuten raakt de maat vol. Een jongedame uit het publiek vraagt zich hardop af of de moderator echt nodig is voor dit gesprek. Ik kijk naar waar de reactie vandaan komt. Vergelijkbaar met het gevoel dat ik had toen ik ontdekte dat een politicus door een Nederlandse man om het leven was gebracht, ervaar ik nu enige opluchting dat het hek van de dam geopend is door een Nederlandse (?) jongedame. Mijn neef en ik kijken elkaar aan: beide de adem ingehouden, ogen groot van schrik. Ik weet wat hij denkt: dit kan niet, dit hoort niet. Als minderheid heb ik geleerd je ongemak niet (hardop) uit te spreken, wanneer iemand zich vooringenomen opstelt. Het kan in jouw nadeel werken. Ik vind het daarom ook wel interessant dat uitgerekend een Nederlandse zuster degene is die als eerste hardop het ongemak benoemd.

De kritische zuster krijgt echter gelijk bijval van een aantal gekleurde zusters maar het mag niet baten. De moderator gaat redelijk onverstoord verder. En dan.. Waar in de realiteit toch vaak jaren voor nodig zijn gebeurt nu in een fractie van minuten; de emmer loopt over. Voor een derde of vierde keer op rij verward de moderator de begrippen ‘Black’ en ‘cultural’ archives. Ter info: de ‘Black archives’ is een project dat is opgezet door het New Urban Collective om de nalatenschap van gekleurde onderzoekers en auteurs in kaart te brengen. Met de ‘cultural archives’ wordt echter bedoeld hoe wij mensen onszelf en de wereld zien vanuit een bepaald perspectief. Het is een begrip dat door onder andere Wekker wordt gehanteerd in haar boek ‘Witte onschuld’. Kortom, het mag dan een kleine vergissing lijken maar er is een significant verschil tussen deze begrippen..

Kaersenhout kan het niet langer aanhoren en grijpt in: ‘Beste moderator, u heeft uw huiswerk niet gedaan. Ik neem het over.’ Wauw! Er volgt een luid gejoel in de zaal. De meeste aanwezigen zijn blij en ik ben blij, ook al blijkt niet iedereen het eens te zijn met de wijze waarop deze wending heeft plaatsgevonden. De moderator verlaat ondertussen stilletjes het podium en vertrekt. Het publiek krijgt tien minuten om af te koelen en te resetten. Wat daarna volgt is een traktatie op een analyse van wat zich zojuist heeft afgespeeld door misschien wel de meest deskundigen op dit gebied in Nederland. Mijn geluk kan niet op.

Of we deze [ongemakkelijke] situatie ook hadden kunnen aanpakken zonder de waardigheid van de moderator aan te tasten, vraag Essed zich af. Ik begrijp haar wel. Het voelde niet helemaal ‘ok’; ongemak is lastig te bespreken zonder dat het verwijtend wordt. Kaersenhout is het er echter niet mee eens.

‘Waarom zou je je ongemak voor jezelf moeten houden? Waarom rekening houden met de ander’ [in plaats van jezelf]? Ik pik dit niet meer!’ Deze discussie doet me denken aan iets dat Essed eerder op de avond benoemt wanneer ze het heeft over de anti-racismebeweging in de jaren ’80 versus nu, ofwel: ‘zwarte piet is zwart verdriet’ versus ‘zwarte piet is racisme’. De strijd wordt al jaren gevoerd, alleen is de toon waarop in de laatste jaren veranderd; men is niet bang meer om de confrontatie aan te gaan en de vinger op de zere plek te leggen. Na een mooie discussie van de drie dames concludeert Essed door een citaat van Nelson Mandela aan te halen dat: ‘Respect is wat je van de ander krijgt, maar waardigheid is iets dat je je kunt laten ontnemen.’ Wekker stelt nog: ‘Misschien hadden we haar moeten vragen: Hoe vind je zelf dat het gaat?’ waarop de zaal in lachen uitbarst. De toon is gezet. Het publiek is ontspannen, relaxed, en stil om geen woord te missen van het gesprek van de drie dames. Een mooi voorbeeld van hoe het in de werkelijkheid kan verlopen wanneer groepen zich niet gehoord voelen. Dan ‘valt’ de bom.

Verschillende onderwerpen komen aan bod die de dames vanuit hun specialisaties en ervaring analyseren. Bijvoorbeeld over de glijdende schaal van beschaafdheid in de politiek. Die trend werd gezet in de jaren ’90, vertelt Essed, toen voor het eerst een politicus stelde dat de islamisering onverenigbaar is met de Nederlandse samenleving. Hoe we het vervolgens hadden over ‘knuffelallochtonen’ en hoe we nu beland zijn in het tijdperk van: ‘Meer of minder Marokkanen..’. Een ander thema dat besproken wordt is de eenzaamheid van heldinnen op de barricade. Dit doet me denken aan het moment waarop Sylvana Simons de rechtbank verliet. Alhoewel ik op social media ontzettend veel steunbetuigingen heb gezien na alle racistische uitingen aan haar adres, leek de opkomst bij de rechtszaal een flink stuk lager te liggen.. We moeten de waarde van solidariteit niet onderschatten, het belang van solidariteit onder zusters stelt Kaersenhout. Het belang van betrokkenheid, niet alleen vanuit de activistische hoek maar juist ook vanuit emotionele betrokkenheid.

Wekker haalt als praktijkvoorbeeld aan hoe zij vergeleken werd met een generaal zonder leger. En ook hoe ‘men’ spreekt en denkt over de politieke betrokkenheid van Wekker als academicus zijnde. Ze vertelt hoe ze ook wel een ‘activistische wetenschapper’ wordt genoemd, ‘[..] en dat is geen compliment’. Essed reageert daarop door haar een hart onder de riem te steken en daarbij meteen een voorbeeld te geven van wat solidariteit inhoudt: ‘Om de wereld te kunnen veranderen moet je er deel van zijn. ‘Theory for the sake of theory hoeft voor mij niet.’

Er is geen tijd meer over voor de dames om in gesprek te gaan met het publiek maar zoals ik al zei: mijn avond kan niet meer stuk. Wanneer ik naar buiten loop zie ik Wekker staan bij de uitgang. Ik wil iets zeggen maar kan alleen maar naar haar grijnzen. Ik ben zwaar onder de indruk. Kaersenhouts eerbetoon aan gekleurde heldinnen van verzet is wat mij betreft geslaagd. Ik voel me vereerd dat ik hierbij mocht zijn.